Tadeusz Różewicz

Jako twórca pozostawał na boku literackiego świata, chodził własnymi drogami, unikał krytycznoliterackich łatek i medialnej celebry. Był na swój sposób outsiderem, niewpisującym się w obowiązujące nurty i mody. Co znaczące również, nie zamieszkał w Warszawie, choć – jak opowiadał w Polskim Radiu – miejsca, w których przypadało mu żyć i pracować, nie należały do wymarzonych.

W swojej twórczości natomiast prowadził z czytelnikiem grę autorskiego ujawniania się. Bohater jego utworów to poeta zmagający się z materią słowa, to człowiek zanurzony w codzienności („zjadłem płatki owsiane/ogoliłem się/patrząc w lustro”), oglądający w telewizji „reportaż z magazynu odzieży damskiej” czy spacerujący po wrocławskim Parku Południowym.

Do konspiracji wciągnął Tadeusza jego starszy brat. Najpierw było półroczne szkolenie w tajnej szkole podchorążych, następnie Tadeusz został zaprzysiężony w Armii Krajowej, przybierając pseudonim „Satyr”.

W czerwcu 1943 roku został skierowany do oddziału partyzanckiego Obwodu AK Radomsko. Do listopada 1944 walczył w oddziałach leśnych na terenach m.in. powiatów Radomszczańskiego, Opoczyńskiego i Częstochowskiego. Jak opowiadał w Polskim Radiu, „o broń nie było łatwo – główną cechą tych oddziałów był brak dobrego uzbrojenia”.

Z inicjatywy swojego dowódcy – porucznika Stanisław Sojczyńskiego – Tadeusz Różewicz redagował gazetkę konspiracyjną „Czyn Zbrojny”. W 1944 roku przygotował wraz z bratem Januszem tomik „Echa leśne” nawiązujący do partyzanckiego życia.

W 1945 roku Tadeusz Różewicz wyszedł z podziemia i ujawnił się jako żołnierz AK przed Komisją Likwidacyjną. Zamieszkał początkowo w Częstochowie, gdzie zdał maturę, następnie przeniósł się do Krakowa, zaczął studiować historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim, związał się z neoawangardową II Grupą Krakowską.

Choć pierwsze poetyckie próby publikował jeszcze przed wojną, a na partyzanckim powielaczu wydał „Echa leśne”, za jego właściwy debiut niektórzy uznają powojenne tomiki – „Niepokój” (1947) i „Czerwoną rękawiczkę” (1948). Debiut głośny, przełomowy, opisujący nowym językiem – ascetycznym, dalekim od tradycyjnej liryki – i  nową formą wiersza świat po katastrofie wojny, po Auschwitz.

Tadeusz Różewicz jest autorem jednego z najbardziej oryginalnych dzieł w historii polskiej dramaturgii. „Kartoteka”, bo o niej mowa, naruszyła dotychczasową konwencję dramatyczną, wprowadziła na scenę zdezintegrowanego Bohatera, nawiązywała do przeżyć wojennego pokolenia, a jednocześnie mogła być odczytana jako wielki współczesny moralitet.

Twórczość dramatyczna Tadeusza Różewicza – związana z takimi zjawiskami w XX-wiecznej kulturze, jak „teatr absurdu” czy „teatr otwarty”, i z takimi rewolucjonistami teatru jak Beckett, Ionesco czy Witkacy – jest niezwykle bogata tematycznie i gatunkowo. Składają się na nią m.in. sztuki: „Świadkowie albo nasza mała stabilizacja”, „Stara kobieta wysiaduje”, „Białe małżeństwo”,  „Do piachu”,  „Pułapka”, a także „Kartoteka rozrzucona”.

Wśród najważniejszych tematów twórczości Tadeusza Różewicza – wielorodzajowej, niedającej się zamknąć w prostych interpretacyjnych formułach – znaleźć można takie kwestie, jak: „porażenie” wojną i śmiercią, kryzys kultury, religii i sztuki, niedookreślona kondycja poety, rozbita tożsamość współczesnego człowieka, szukanie źródeł prawd podstawowych w świecie podszytym rozpadem, krytyka kultury masowej i banalizacji życia.

Autor „Listu do ludożerców” pozostawił po sobie również frapujące reportaże z licznych podróży (od opisanej pod koniec lat 40. wyprawy Odrą z Koźla do Szczecina, po opowieści o Pekinie), felietony, fragmenty dziennikowe i tomy korespondencji z przyjaciółmi – z Ryszardem Przybylskim, Jerzym Nowosielskim czy z Karlem Dedeciusem.